• Trở lại Số hóa

Những dấu ấn khoa học công nghệ nổi bật 2021

Mục tiêu sản xuất nhanh thuốc điều trị và vaccine phòng bệnh truyền nhiễm trên người, hay sự nở rộ của công nghệ thích ứng “bình thường mới” cho biết một năm sôi động của khoa học – công nghệ Việt Nam.

Dưới này là những dấu ấn khoa học công nghệ nổi bật của Việt Nam trong năm 2021.

Việt Nam đặt mục đích chủ động công nghệ sản xuất vaccine trên người

Năm 2021, cụm từ vaccine được nhắc trên mọi diễn đàn trong bối cảnh đại dịch cốt truyện phức tạp. “Chủ động vaccine” được gọi là mệnh lệnh đối với những ngành liên quan để giải quyết tình huống đầu tiên – đối phó với Covid-19 và phát triển công nghệ sinh vật học trong tương lai ở Việt Nam với các bệnh hiểm nghèo khác trên người.

Trong buổi làm việc tại Học viện Quân Y hồi tháng 6, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đòi hỏi đẩy nhanh nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng vaccine uy tín cao, sản xuất hàng loạt, giá rẻ để cạnh tranh với những mặt hàng khác. Ông đồng tình chủ trương giao Học viện Quân y triển khai dự án Trung tâm nghiên cứu và phát triển vaccine và yêu cầu Bộ Khoa học và Công nghệ có chương trình nghiên cứu cấp nhà nước để nghiên cứu thí nghiệm vaccine phòng bệnh truyền nhiễm ở người.

Tháng 7, Phó thủ tướng Vũ Đức Đam làm việc với Bộ Y tế cũng yêu cầu Bộ này xây dựng đề án thành lập Viện Vaccine quốc gia gắn kèm với Trung tâm nghiên cứu chuyển giao công nghệ. Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối phù hợp với các Bộ: Y tế, Tài chính rà soát, xây dựng chỉ dẫn về tiêu chí, nội dung ưu đãi, làm căn cứ để Bộ Tài chính ưu tiên bố trí nguồn vốn thực hiện, nâng cao năng lực nghiên cứu.

Ngày 1/10, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam phê duyệt Chương trình khoa học và công nghệ trọng điểm cấp quốc gia “Nghiên cứu sản xuất vaccine sử dụng cho người đến năm 2030”. Mục tiêu của Chương trình là nghiên cứu làm chủ công nghệ sản xuất vaccine sử dụng cho người, nâng cao trình độ, năng lực của các tổ chức, doanh nghiệp nghiên cứu, sản xuất vaccine trong nước, sẵn sàng ứng phó với bệnh dịch mới phát sinh, từng bước đưa vaccine Việt Nam tham gia thị trường quốc tế. Mục tiêu đến năm 2025, làm chủ công nghệ sản xuất 10 loại vaccine và sản xuất được tối thiểu 3 loại vaccine; đến năm 2030, làm chủ được công nghệ sản xuất 15 loại vaccine và sản xuất được tối thiểu 5 loại vaccine.

Giới kỹ năng kỳ vọng, việc đầu tư cơ sở hạ tầng, phát triển công nghệ, nghiên cứu sản xuất vaccine các bệnh truyền nhiễm thành công sẽ giúp Việt Nam chủ động trong chăm bẵm sức khỏe nhân dân.

Hết năm 2021, các nhà khoa học nội địa đã nghiên cứu, sản xuất được 11/12 loại vaccine cho chương trình tiêm chủng mở rộng, xuất khẩu sang 10 nước. Việt Nam cũng làm chủ được 1 số công nghệ nghiên cứu sản xuất các dòng thuốc chữa bệnh có bản chất là protein và enzyme và đạt được 1 số kết quả ứng dụng công nghệ tế bào trong bảo tồn, phát triển các nguồn dược liệu quý hiếm…

Việt Nam tổng hợp thành công chế phẩm điều trị nCoV

Với nỗ lực chống dịch, các cơ quan nghiên cứu đã nhanh chóng vào cuộc tổng hợp chế phẩm tiến tới sản xuất thuốc điều trị Covid-19 của Việt Nam. Nhóm nghiên cứu Viện Hóa học, Viện Hàn lâm khoa học và công nghệ Việt Nam đã tìm ra cách thức tinh giảm quy trình tổng hợp thuốc Favipiravir, dùng làm kháng nCoV.

Chế phẩm Favipiravir được rất nhiều nước trên thế giới tổng hợp theo quy trình 7-8 bước. Các nhà khoa học Việt Nam đã cải tiến, tinh giảm quy trình chỉ còn ba bước phản ứng, từ nhiên liệu có sẵn trong nước. Nhờ vậy, giá cả mặt hàng thấp hơn, thích hợp điều kiện sản xuất ở Việt Nam. Hiện chế phẩm này đang được nâng quy mô tổng hợp, dự kiến sẽ đăng ký sáng chế.

Tháng 7/2021, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã giao cho Viện Hóa sinh biển thực hành trọng trách tổng hợp hoạt chất Molnupiravir quy mô pilot. Viện đã thành công trong việc tạo ra quy trình tổng hợp và tinh luyện hoạt chất Molnupiravir.

PGS.TS Phạm Văn Cường, Viện trưởng Viện Hóa sinh biển cho biết, trong số các thuốc trị liệu Covid-19, Molnupiravir là thuốc kháng virus đặc hiệu, dùng theo đường uống đang nằm ở phía trong những thử nghiệm lâm sàng cho kết quả khả quan về tính an toàn, khả năng dung nạp. Thuốc giảm tải lượng virus rõ rệt ở bệnh nhân thể nhẹ và vừa sau 5 ngày điều trị, góp phần giảm truyền nhiễm trong cộng đồng, giảm tỷ suất nhập viện, giảm tử vong.

Đến tháng 8/2021, Viện Hàn lâm khoa học và công nghệ Việt Nam công bố kết quả nghiên cứu tiền lâm sàng thuốc điều trị Covid-19 có xuất xứ thảo dược. Thuốc thí nghiệm Vipdervir được điều chế từ các nhiên liệu có nguồn gốc từ thảo dược, giúp ức chế khả năng nhân lên của virus nCoV trong tế bào. Thuốc đang nằm trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng tại Bệnh viện bệnh nhiệt đới Trung ương giai đoạn ba, trên 200 tình nguyện viên mắc Covid-19.

Tại Việt Nam, Bộ Y tế đã tiến hành chương trình thí điểm dùng thuốc Molnupiravir cho bệnh nhân chữa trị ngoại trú tại TP HCM. Viện Hóa sinh biển đã ký thỏa thuận chuyển giao quy trình sản xuất Molnupiravir quy mô pilot cho 1 công ty dược phẩm.

Thống nhất phần mềm phòng chống dịch Covid-19

Từ đầu 2021, với đòi hỏi cần xây dựng nhanh giải pháp, phần mềm để chạy đua với Covid-19, mỗi dịch vụ công nghệ trong nước được giao thành lập một hoặc vài phần mềm cho các nhiệm vụ khác nhau, như Ncovi – khai báo y tế hàng ngày, Bluezone – phát hiện tiếp xúc gần, VHD – hỗ trợ khai báo cho người di chuyển trong nước hoặc cho người nhập cảnh. Qua thời gian, các ứng dụng dần được hoàn thiện, bổ sung tính năng cho nhau. Nhiều phần mềm đã được phát triển để phục vụ nghiệp vụ riêng. Tính đến tháng 9, Việt Nam có hơn 12 phần mềm bổ trợ phòng trừ dịch do các bộ ngành phát triển, chưa kể các ứng dụng của địa phương. Ứng dụng công nghệ trở thành một trong ba phần tử quan trọng của chiến lược chống Covid-19, bên cạnh 5K và vaccine.

Tuy nhiên, việc hiện diện nhiều ứng dụng đã dần bộc lộ có hạn khi đi vào đời sống. Có địa phương, khu vực đòi hỏi sử dụng Bluezone, khi đang chỗ khác lại chọn VHD. Nhiều người dân khi di chuyển giữa các bản địa phải cài hàng loạt app khác nhau, khai báo thông tin nhiều đợt vì các phần mềm không liên thông dữ liệu, dẫn đến nhiều bất cập. Điều này đặt ra yêu cầu cần thiết 1 ứng dụng duy nhất thay thế cho toàn bộ các app hiện có.

Tại buổi họp giữa các Bộ ngày 10/9, Phó thủ tướng Vũ Đức Đam chỉ huy trong thời gian sớm nhất phải có phần mềm duy nhất phục vụ chống dịch. Hai tuần sau, PC-Covid ra đời. Một tháng sau, phần mềm được triển khai tại hầu hết các tỉnh thành trong cả nước.

PC-Covid tổng hợp tính năng của nhiều nền tảng khác nhau, như khai báo y tế, khai báo di chuyển, quét mã QR, phát giác tiếp xúc gần, hiển thị tin tức tiêm và xét nghiệm… Ứng dụng được cập nhật từ Bluezone và thay thế cho đồng loạt phần mềm khác, như Ncovi, VHD, cùng theo đó mang một số tính năng từ Sổ sức khỏe điện tử, VNeID. Đến giữa tháng 12, PC-Covid đạt hơn 63 triệu lượt tải, 33 triệu con người dùng đăng ký số điện thoại. Hơn 32 triệu người dùng đều đều sử dụng PC-Covid để khai báo y tế, quét mã QR khi đến các địa chỉ công cộng.

Việc nhất trí giúp người dân chỉ cần cài một ứng dụng duy nhất, đưa công nghệ trở thành mắt xích quan trọng trong công tác phòng trừ dịch, đúng như công thức mà Chính phủ đã đưa ra trong giai đoạn mới: 5K + vaccine + thuốc chữa trị + các biện pháp trị liệu + công nghệ, và nhận thức của người dân.

Chuyển đổi số phát huy hữu hiệu trong đại dịch

Trong gần 3/4 thời gian của năm 2021, đại dịch đã khiến việc tiếp xúc trực diện giữa người với người gặp khó khăn. Giãn cách xã hội buộc nhiều cơ quan, trường học, xí nghiệp, bệnh viện phải tạm đóng cửa. Trong bối cảnh đó, phần lớn các giao tiếp đã được đưa lên môi trường số. Chuyển đổi số trong năm 2021 đã phát huy hữu hiệu vai trò của mình không chỉ trong phòng trừ dịch, mà còn là nền tảng giúp kinh tế, xã hội vận hành, tạo tiền đề để khôi phục và phát triển trong tương lai.

Trong công tác phòng trừ dịch, các nền tảng số, dù còn gây bối rối ở thời kì đầu triển khai, đã dần bộc lộ được giá trị của mình khi đi vào cuộc sống. Dữ liệu về người dân, tình hình bệnh dịch được số hóa. Các quy trình về khai báo y tế, khai báo di chuyển, tiêm chủng, được tiến hành trên nền tảng số. Năm nay, học trực tuyến không còn là biện pháp tạm thời, mà được không ít trường học áp dụng xuyên suốt, giúp học sinh không đến trường mà vẫn tiếp thu kiến thức. Bệnh nhân chẳng cần lên bệnh viện tuyến trên, mà vẫn được thăm khám, trị liệu bởi bác sĩ đầu ngành nhờ nền tảng khám chữa bệnh từ xa được tiến hành tới toàn bộ cửa hàng y tế tuyến huyện trên toàn quốc. Người dân không cần ra khỏi nhà mà vẫn cũng có thể có thể làm các thủ tục hành chánh qua cổng cửa hàng công quốc gia, mua sắm được hàng hóa qua các trang thương mại điện tử. Doanh nghiệp họp bàn chiến lược, họp mặt đối tác thông qua các cuộc họp online…

Chuyển đổi số cũng giúp tạo nên nhiều ngành nghề buôn bán mới, tạo ra việc khiến cho hàng chục nghìn lao động. Số liệu từ Bộ Thông tin và Truyền cho thấy các lao động trong ngành công nghệ số đã tăng hơn 60.000, con số doanh nghiệp công nghệ số tăng thêm 5.600 so với năm 2020. Ngành công nghiệp công nghệ số Việt Nam có vận tốc tăng trưởng gấp 3 lần so với tăng trưởng GDP.

Tại phiên thảo luận trong khuôn khổ diễn đàn CTO Summit 2021 do Tin Công Nghệ tổ chức vào cuối tháng 11 vừa qua, các chuyên gia từ nhiều lĩnh vực khác nhau như công nghệ, bất động sản, thương mại, tài chính, đều chung nhận định chuyển đổi số không còn là lựa chọn, mà là xu hướng tất yếu của tương lai. Đại dịch là thách thức, nhưng cũng chính là cơ hội để doanh nghiệp bứt phá, và bệ phóng chính là chuyển đổi số. “Rất nhiều khách hàng đã thành công, tìm ra được điểm đột phá nhờ chuyển đổi số khi họ gặp những khó khăn, thử thách nhất”, ông Trịnh Ngọc Bảo, Giám đốc vận hành Base.vn – một công ty cung cấp biện pháp quản trị doanh nghiệp tại Việt Nam, cho biết.

Dù đạt được nhiều thành tích quan trọng, công cuộc chuyển đổi số tại Việt Nam vẫn còn nhiều vấn đề cần giải quyết, như về hạ tầng, về chất lượng các công ty số, vấn đề an toàn thông tin, hay khoảng cách số của người dân. Nhu cầu Internet tăng cao, nhưng bài bản Internet nhiều lần bị người dùng phàn nàn. Các trung tâm học trực tuyến, phần mềm công nghệ trong phòng chống dịch nở rộ, nhưng còn chưa ổn định. Khoảng cách số giữa người dân còn cao, khiến việc triển khai nhiều công ty số gặp khó khăn.

Xu hướng NFT và vũ trụ ảo bùng nổ tại Việt Nam

Từ đầu năm nay, NFT – chứng thư số duy nhất được đăng ký trong 1 blockchain, ghi lại quyền nắm giữ một tài sản như tác phẩm nghệ thuật hoặc đồ sưu tầm – bỗng trở thành cơn sốt “dữ dội”, xuất hiện tràn lan trên Internet. Mọi thứ từ thẻ cầu thủ, vật phẩm game cho tới ảnh meme, dòng tweet, cục đá… đều cũng có thể được giao dịch dưới dạng NFT với giá hàng triệu USD. Thậm chí, theo từ điển Collins, độ phổ biến của NFT đã “vượt qua sự ồn ào của Covid-19” để trở thành Từ của năm 2021.

Không nằm ngoài xu hướng, NFT cũng phát triển mạnh lại thị trường Việt Nam. Nhiều nghệ sĩ Việt bắt đầu tham dự các sàn quốc tế và nhận về nhiều phản hồi tích cực. Hồi tháng 7, bức tranh “Hoa mai may mắn” gắn mã NFT của nghệ sĩ trẻ Xèo Chu được bán với giá gần 23.000 USD (giá trị quy đổi). Dù còn nhiều cãi nhau về giá trị thật, các chuyên gia tin rằng NFT sẽ là công nghệ quan trọng của tương lai và khi thị trường ổn định, xu phía này còn cũng có thể có thể tạo ra một nền kinh tế tận gốc mới.

Tháng 6, từ khóa “metaverse” nổi lên, gây biến động ngoài nước công nghệ là metaverse. Vũ trụ ảo – metaverse – thực chất là không gian 3D giao thoa giữa toàn cầu thực và ảo, nơi loài người đóng vai và thi hành hoạt động tựa như ngoài đời như gặp gỡ, mua sắm, kinh doanh, học tập, giải trí…

Metaverse đang được phát triển theo hai trường phái. Thứ nhất – là nơi tái hiện cảm quan của loài người gần với thế giới thực qua công nghệ AR, VR. Nhưng để thực sự là một “vũ trụ ảo”, metaverse còn cần đến một nền kinh tế với những gia sản số để người tham gia cũng đều có thể giao dịch, trao đổi, đầu tư. Đây là trường phái thứ 2 mà nhiều dự án game blockchainhướng đến.

Tại Việt Nam, tiêu biểu cho khuynh hướng metaverse là Axie Infinity – game blockchain đắt giá nhất thế giới. Đầu tháng 12, một startup về metaverse của Việt Nam cũng gọi vốn thành đạt 25 triệu USD để xây dựng nền tảng vũ trụ mở. Giới phân tích dự đoán, với vận tốc phát triển hiện tại, Việt Nam cũng có thể có thể trở thành thủ phủ của game thế hệ mới, bắt kịp làn sóng metaverse đang bùng nổ.

Chia sẻ trong Diễn đàn Quốc gia Doanh nghiệp Công nghệ số – VFTE 2021 ngày 11/12 tại Hà Nội, Nguyễn Thành Trung, CEO kiêm đồng sáng lập Sky Mavis, cho biết ít nhiều dự án và sản phẩm do người Việt sáng lập đã trở thành hiện tượng ngoài nước như Kyber Network, Tomochain, Coin98 hay Axie Infinity , góp phần đưa Việt Nam xuất hiện ngày càng nhiều trên bản đồ blockchain thế giới. “Trước đây, Việt Nam cực khó cạnh tranh với các doanh nghiệp công nghệ khác trên thế giới. Tuy nhiên, trong toàn cầu blockchain và NFT, xuất phát điểm của các quốc gia bằng nhau hơn, chúng ta có địa vị để đuổi theo kịp các nước khác về công nghệ”, ông Trung nhận định.

Tin Công Nghệ